Saltanat, yönetim yetkisinin tek bir kişide – genellikle bir hükümdar veya padişah – toplandığı, bu yetkinin kalıtsal olarak (babadan oğula, hanedandan hanedana) aktarıldığı monarşik bir yönetim biçimidir. Genellikle krallık, imparatorluk veya padişahlık sistemlerinde görülür. Hükümdarın iradesi ve otoritesi, devletin en üst ve mutlak gücüdür.
Osmanlı Devleti başta olmak üzere birçok tarihî devlette saltanat, hem siyasi hem de sosyal yaşamın temelini oluşturmuştur. Saltanat kavramı, sadece yönetimi değil, aynı zamanda bu yönetimi temsil eden hanedanı, onun sahip olduğu hakları ve toplum üzerindeki etkisini de kapsar.
Saltanatın Temel Özellikleri
- Kalıtsal Yönetim: Saltanatla yönetilen sistemlerde yönetim hakkı, genellikle hanedanın erkek üyeleri arasında kalıtsal olarak devredilir.
- Tek Kişi Egemenliği: Hükümdar ya da padişah, devletin tüm yürütme yetkilerini elinde bulundurur. Yasama ve yargı gücü de çoğu zaman ona bağlıdır.
- Sınırsız Yetki: Özellikle mutlak monarşilerde hükümdarın yetkileri sınırsızdır; halkın ya da temsilcilerin denetimi söz konusu değildir.
- Hanedanlık Bağı: Saltanat, bir hanedana bağlıdır ve yönetim hakkı bu hanedanın üyeleri arasında el değiştirir.
Saltanatın Tarihteki Yeri
Saltanat, tarih boyunca farklı isimler ve biçimlerde uygulanmıştır. Antik çağ krallıklarından Çin imparatorluklarına, Orta Çağ Avrupa monarşilerinden Osmanlı Devleti’ne kadar geniş bir alanda etkili olmuştur.
Osmanlı Devleti’nde, 1299’da Osman Gazi’nin kurduğu padişahlık ile başlayan saltanat yönetimi, 1 Kasım 1922’de Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) kararıyla resmen kaldırılmıştır. Bu olay, modern Türkiye Cumhuriyeti’nin temellerini oluşturan en önemli adımlardan biri olmuştur.
Saltanat ile Monarşi Arasındaki Fark
Her saltanat bir monarşidir, ancak her monarşi saltanat değildir. Monarşi, hükümdarın yönetimde olduğu sistemi tanımlar; ancak anayasal monarşi gibi sistemlerde hükümdarın yetkileri sınırlıdır. Oysa saltanat, genellikle daha mutlak ve sınırsız bir yönetim modelini ifade eder.
Saltanatın Kaldırılması (Türkiye Örneği)
- 1 Kasım 1922: Türkiye’de saltanat resmen kaldırılmıştır.
- Bu adım, laik, halk egemenliğine dayalı bir cumhuriyet sistemine geçişin ilk adımı olarak kabul edilir.
- Aynı zamanda Osmanlı hanedanının siyasî gücü sona ermiş, padişahlık makamı tarihe karışmıştır.
Sonuç
Saltanat, tarihsel olarak birçok büyük imparatorluğun ve devletin temel yönetim biçimi olmuştur. Ancak zamanla halk egemenliği, demokrasi ve anayasal düzenlerin ön plana çıkmasıyla saltanat yönetimleri büyük ölçüde yerini daha çağdaş yönetim biçimlerine bırakmıştır. Bugün birçok ülke ya saltanatı tamamen terk etmiş ya da sembolik hale getirmiştir.
